Η απρόβλεπτη και απρόσμενη φύση της εφηβείας

Της Ελένης Λιβανίου (Ph.D)

Εκπαιδευτικής Ψυχολόγου

Η «X» είναι μοναχοπαίδι. Καλό, πρόθυμο κι ευγενικό παιδί, κοινωνικά αποδεκτή από όλους. Πέρασε την Α' Γυμνασίου με 18 και ο πρώτος έλεγχος της Β' Γυμνασίου ήταν πολύ καλός. Μετά τα Χριστούγεννα όμως, η «X» άρχισε να μη διαβάζει τα μαθήματα του σχολείου και δεν ετοίμαζε πια τις εργασίες που της έβαζαν οι καθηγητές της στα ιδιαίτερα. Οι γονείς της ανακάλυψαν ότι έκανε πολλές αδικαιολόγητες απουσίες, γιατί έφευγε και πήγαινε για καφέ με την παρέα στις γύρω καφετέριες. Απόκτησε και φλερτ, που την απασχολούσε πολλές ώρες στο τηλέφωνο. Έπαψε να μιλά με τη μητέρα της και δεν μοιραζόταν πια με τους γονείς της κανένα γεύμα, ούτε τα σαββατοκύριακα. Λίγο πριν το Πάσχα, το σχολείο ειδοποίησε τους γονείς της ότι η «X» θα έμενε από απουσίες και επιπλέον ότι σε όλα τα διαγωνίσματα είχε γράψει κάτω από τη βάση... . Στη Γ΄ Γυμνασίου και στο Λύκειο η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο. Έφευγε και γύριζε το πρωί, μιλούσε άσχημα και στους δύο γονείς της, δεν άκουγε κανέναν, δεν φοβόταν τις τιμωρίες, ήθελε να φύγει και από το σχολείο, δεν είχε στόχους, δεν ήθελε να σπουδάσει, δεν την ένοιαζε τίποτα. Διεκδικούσε μόνο τα θέλω της και δεν τα διαπραγματευόταν με τίποτα. Τώρα, αν δεν της ικανοποιήσουν τα «θέλω» της, εκείνη φεύγει και πάει και μένει σε σπίτια φίλων ή της γιαγιάς ... και τους κατηγορεί για αναχρονιστικές συμπεριφορές.... Οι γονείς σε απόγνωση.

Φώτο: paidorama.com

Ο «Ω» ήταν ένας ευχάριστος, κοινωνικός και χαρισματικός έφηβος που στην Α' και Β' Γυμνασίου έπαιρνε επαίνους από το σχολείο του. Ήταν ο μεγαλύτερος από 2 αδέλφια. Ήταν πολύ καλός και στα ομαδικά αθλητικά παιχνίδια και ήταν πολύ δημοφιλής σε όλα τα κοινωνικά πλαίσια. Φρόντιζε τους παππούδες του και έκανε θελήματα στις γιαγιάδες του. Μετά τα Χριστούγεννα της Γ΄ Γυμνασίου, άρχισε να ζητά μεγαλύτερο χαρτζιλίκι και να βγαίνει συχνότερα έξω με τους φίλους του. Στην πορεία και μέχρι τα τέλη της Α' Λυκείου, οι γονείς του ανακάλυψαν ότι έκανε ουρίες, ότι είχε αγοράσει μηχανή με άλλα δύο παιδιά και την είχαν κρυμμένη σε μια αλάνα, ότι έχανε ολόκληρες μέρες από το σχολείο. Το αποτέλεσμα; Έχασε τη χρονιά... και οι γονείς σε απόγνωση.

Δύο πραγματικές περιπτώσεις παιδιών που ήταν «υπόδειγμα» και ξαφνικά έγιναν «το πρόβλημα» και η «αποφυγή». Γιατί; Τι έγινε;

Ο «Ψ» είχε διαγνωστεί από την Α' Δημοτικού με προβλήματα προσοχής και συγκέντρωσης, δεν καθόταν, δεν άκουγε, δεν διάβαζε. Αρχικά τον διάβαζε η μητέρα, βοηθούσε ενίοτε και η γιαγιά και ο μπαμπάς. Άρχισε να χαλά όμως η σχέση του παιδιού με τους γονείς κι έτσι έφεραν μια ειδική εκπαιδευτικό για να αναλάβει την καθημερινή μελέτη. Η κατάσταση στο σχολείο ήταν εξίσου άσχημη, διότι κάθε χρόνο η δασκάλα παραπονιόταν για όλα όσα έκανε ο «Ψ» μέσα στην τάξη. Επιπλέον, ξεκίνησε να έχει και μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα bullying στο σχολείο. Τελείωσε το δημοτικό με τους γονείς να μη ξέρουν πώς να τον οργανώσουν και τους εκπαιδευτικούς να προτείνουν «ειδικό πλαίσιο». Ξεκίνησε το Γυμνάσιο με τα ίδια προβλήματα και παράπονα από τους καθηγητές του - ότι δεν συμμετείχε, δεν παρακολουθούσε και ενοχλούσε τα υπόλοιπα παιδιά. Η καθηγήτρια μαθηματικών όμως τον ξεχώρισε, γιατί έδινε πολύ εύστοχες απαντήσεις - όποτε κι αν ήθελε ο ίδιος - χωρίς να τον ρώτα. Άρχισε να του δίνει πρωτοβουλίες και να μην τον «μαλώνει» στη διάρκεια του μαθήματος. Τον σήκωνε συνεχώς στον πίνακα, τον είχε σε συνεχή εγρήγορση ... . Στα μέσα της Β' Γυμνασίου ο «Ψ» φάνηκε να ηρεμεί και να είναι λιγότερο αντιδραστικός και να εναντιώνεται στο σπίτι και στο σχολείο. Παρακολουθούσε και συμμετείχε στο μάθημα, έκανε τις εργασίες του και δεν διέκοπτε τη ροή του μαθήματος στην τάξη. Επιπλέον, έγινε συνεπής με τα ιδιαίτερα μαθήματα και δεν τον περίμεναν, όπως παλιά, οι καθηγητές του να έρθει να καθίσει για το μάθημα. Στην Α' Λυκείου οι γονείς του δεν πίστευαν την αλλαγή του παιδιού τους κι έψαχναν να δουν τι είχε συμβάλει σε αυτή τη «μεταμόρφωση». Είχε γίνει μαθητής του 18! Γιατί; Τι έγινε;

Ο «Φ» είναι τώρα 22 χρόνων. Μέσα Αυγούστου, είδε άτι είχε περάσει στο πανεπιστήμιο, στο οικονομικό τμήμα που ήθελε. Δεν ήταν, όμως, έτσι ευχάριστα τα πράγματα μέχρι πριν έξι χρόνια περίπου ....

Έφυγε από το σχολείο, αφού έδειρε έναν καθηγητή κι έσπασε μια πόρτα και κάποια τζάμια από τη τάξη του. Τότε ήταν τελειόφοιτος Α' Λυκείου. Οι γονείς έδειξαν πολύ μεγάλη κατανόηση και αποδοχή, τον στήριξαν στις αποφάσεις του να μη συνεχίσει το σχολείο και να δουλέψει. Δεν είχαν εξάλλου άλλη επιλογή, διότι τους είχε δηλώσει ότι αν δεν συμφωνούσαν, απλά θα έφευγε από το σπίτι και δεν θα τον ξανάβλεπαν ποτέ. Ξυπνούσε το πρωί στις 4 π.μ. και κοιμόταν από τις 7 μ.μ. Δεν είχε πια φίλους και δεν έβγαινε. Δούλευε όμως και δεν έχασε ποτέ μεροκάματο. Στα 18 αγόρασε αυτοκίνητο και γράφτηκε σε νυχτερινό Λύκειο. Το καλοκαίρι του 2017 έκατσε, διάβασε, τα έδωσε όλα... και τα κατάφερε να μπει στην Αθήνα. Τον είδα τέλη Αυγούστου, δεν έχω ξαναδεί πιο ευτυχισμένο νεαρό ενήλικα. Ακόμη αναρωτιέται για τις εκρήξεις θυμού του και την απαξίωση που ένιωθε για το σχολείο. «Έφταιγαν και οι καθηγητές» μού επιβεβαιώνει…

Οι γονείς του ακόμη δεν μπορούν να συνέλθουν... τους ταλανίζει το «Γιατί;» και το «Τι έγινε;».

Ακραίες καταστάσεις που εμφανίζει πολλές φορές η εφηβεία. Περίεργες, άλλοτε ανάρμοστες ή / και επικίνδυνες συμπεριφορές. Πολλοί, πιστεύουν ότι σήμερα οι νέοι είναι χειρότεροι από παλιά. Δεν σέβονται, δεν προσπαθούν, δεν δίνουν σημασία, δεν σκέφτονται παρά μόνο την άνεση τους, είναι θρασείς και αναξιόπιστοι. Όμως οι έφηβοι, εμείς δηλαδή που τώρα μεγαλώσαμε και τα έχουμε ξεχάσει, δεν τους αναγνωρίζουμε τίποτα! Έτσι είναι η ανθρώπινη φύση, έτσι ήταν πάντα, πρέπει να τα χαλάσει όλα, να τα αναταράξει και να βγάλει τα δικά της δεδομένα.

Και να που ο Σωκράτης τον 5° αιώνα π.Χ. έλεγε: "Δεν βλέπω καμία ελπίδα για το μέλλον του λαού μας, αν εξαρτάται από τους επιπόλαιους σημερινούς νέους, γιατί είναι βέβαιο ότι όλοι είναι απερίσκεπτοι πέρα από κάθε περιγραφή".

Κι αυτό γιατί κάποιοι από μας δεν ωριμάζουν ποτέ ... και μένουν πάντα έφηβοι.

Ενώ ο Ησίοδος τον 8° αιώνα π.Χ. αναφέρει ότι: "Οι νέοι μας τώρα φαίνεται να αγαπούν την πολυτέλεια. Έχουν κακούς τρόπους και περιφρονούν την εξουσία. Δεν δείχνουν σεβασμό στους ενήλικες και ξοδεύουν το χρόνο τους τριγυρνώντας και κουτσομπολεύοντας μεταξύ τους. Είναι θρασείς και έτοιμοι να αντιμιλήσουν στους γονείς τους, να μονοπωλούν τη συζήτηση σε μια παρέα, να τρώνε λαίμαργα και να τυραννούν τους δασκάλους τους".

Σε τι διαφέρει αυτή η παρατήρηση του Ησίοδου του 8^ου αιώνα από τους νέους του 21^ου;

Στην πραγματικότητα, όμως, η εφηβεία είναι η πιο δύσκολή περίοδος της ζωής. Οι έφηβοι θέλουν να γνωρίσουν και να δοκιμάσουν όλα όσα τους παραθέτουν μπροστά τους οι γονείς και η κοινωνία μέσα στην οποία μεγαλώνουν. Τα πρότυπα που τους προβάλλει μέσα από την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά μέσα - που με περισσή χαρά τους παρέχουν οι ίδιοι οι γονείς, αλλά που περιμένουν τα παιδιά τους να χρησιμοποιούν με «σύνεση». Τα τσιγάρα, τα ποτά, και τα ξενύχτια (που λέει και το τραγούδι...), τους τρόπους διασκέδασης, τη μόδα, τις διατροφικές συνήθειες και συμπεριφορές (μέσα και έξω από το σπίτι).

Κι όμως, μας εκπλήσσει που όλα αυτά που βομβαρδίζουν τα παιδιά από την μέρα που γεννιούνται έχουν κάποια στιγμή συνέπειες!

Κι όμως, δεν θα έπρεπε να ανησυχούν οι γονείς - αν πραγματικά πιστεύουν ότι μέχρι τότε έδωσαν τα σωστά μηνύματα και πέρασαν τις αξίες και τα πιστεύω τους - με έναν ήρεμο, ευχάριστο και εποικοδομητικό τρόπο. Αν δεν πίεσαν τα παιδιά τους στην προσπάθεια να τους περάσουν τα δικά τους ανικανοποίητα «θέλω». Αν η δική τους συμπεριφορά ήταν διορθωτική σε σχέση με τα λάθη που έκαναν, χωρίς να το θέλουν, οι δικοί τους γονείς στη δική τους διαπαιδαγώγηση. Αν δεν προσπάθησαν να διορθώσουν ή να αλλάξουν το παιδί τους για να το κάνουν αυτό που θα ήθελαν εκείνοι κι όχι αυτό που τους προέκυψε ... . Τότε, θα γίνει αυτό που έχουν βρει και οι έρευνες: ότι η επίδρασή της παρέας είναι πρόσκαιρη και επιφανειακή, ότι οι στενές φιλίες έχουν μεγαλύτερη σημασία και τελικά ο έφηβος ακολουθεί, επηρεάζεται και ασπάζεται τις βασικές αρχές των γονιών του στην πορεία!!

Τι το διαφορετικό υπάρχει επομένως στον έφηβο;

Η εφηβεία είναι μια περίοδος όπου ο εγκέφαλος κάνει «επανεκκίνηση». Βρίσκεται δηλαδή σε μια κατάσταση ανασυγκρότησης. Ένας αριθμός νευρώνων και συνάψεων περιορίζεται, ενώ συγχρόνως ενδυναμώνει ένα άλλο, πιο σημαντικό σύστημα συνάψεων και νευρώνων.

Επομένως, λειτουργικά, ο έφηβος είναι έτοιμος να «μάθει» με έναν διαφορετικό τρόπο. Είτε αυτό αφορά γνώση ή κοινωνικές δεξιότητες και ενσυναίσθηση.

Οι ορμονικές διαφοροποιήσεις μπορεί να ξεκινήσουν και από τα 9 χρόνια περίπου - με την ηλικία της διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών του φύλου να ποικίλλει. Επιπλέον από την Δ' Δημοτικού σήμερα, το ξεκίνημα των εκκρίσεων των ορμονών μπορεί να προκαλέσει αυξημένη σωματική και ψυχολογική ευαισθησία.

Δεν είναι, όμως, μόνο η μοναδικότητα με την οποία οργανώνεται ο εγκέφαλός στη διάρκεια της εφηβείας που προκαλεί αυτή την αποδιοργάνωση και αναστάτωση στο παιδί, είναι και το χθες που κουβαλά. Είναι οι γονείς, η σχέση τους κι όλο το περιβάλλον - το άυλο, έμψυχο και υλικό - που έχουν δομήσει όλα αυτά τα χρόνια γύρω από το παιδί.

Το μήνυμα

Με κάθε συμβάν αρνητικό ή απρόσμενο ή αναπάντεχο - δεν κρίνω, αλλά προσπαθώ να δώσω θετική βαρύτητα στην εμπειρία - δεν αρχίζω το κήρυγμα.

Άδραξε την ευκαιρία να ενθαρρύνεις, να στηρίξεις, να επιβεβαιώσεις και όχι να κατηγορήσεις ή να επιπλήξεις.

Είναι η ευκαιρία να «κτίσεις» μια συναισθηματική σχέση με τον έφηβο. Διότι αυτό που έχει σημασία, σε αυτή τη φάση, δεν είναι το τι έχει συμβεί και γιατί συνέβη ΑΛΛΑ το τι κάνω με αυτό που συνέβη.