«Τρέξε, Τρέξε μικρούλι…»

Το Ατέλειωτο Κυνήγι των Εξωσχολικών Μαθημάτων  

και γιατί  πρέπει  να  το αποφεύγουμε

από τη Δέσποινα Λιμνιωτάκη, Ψυχολόγο MSc

«Αρχές Σεπτέμβρη. Έναρξη περιόδου εγγραφών. Η μαμά της μικρής Μαιρούλας, κρατώντας τη σφιχτά από το ένα χέρι και έχοντας ένα χαρτί που γράφει τις μέρες της εβδομάδας και τις ώρες της ημέρας στο άλλο, τρέχει πανικόβλητη από σχολή σε σχολή, για να προλάβει να φτιάξει το πρόγραμμα των χειμερινών εξωσχολικών δραστηριοτήτων για την κόρη της. Αγγλικά, Γαλλικά, πιάνο και μπαλέτο είναι οι βασικές προτεραιότητες στη ζωή της, αλλά, αν τα καταφέρει, ίσως μπορέσει να στριμώξει λίγο κολυμβητήριο με κάποια μαθήματα υπολογιστών τα Σάββατα, ανάμεσα στο σκάκι των εννέα και μισή με έντεκα παρά τέταρτο και του θεατρικού παιγνιδιού της μία.  Αυτό που πρέπει να προσέξει, είναι να μην αφήσει κενές ώρες ανάμεσα στα μαθήματα, έτσι ώστε το παιδί να μη χάνει το χρόνο του άσκοπα δεξιά-αριστερά και να επιστρέφει νωρίς στο σπίτι για να προλαβαίνει να μελετάει για το σχολείο. Επιπλέον, είναι απαραίτητο οι εξωσχολικές δραστηριότητες της Μαιρούλας να ξεκινούν μετά τις 5 το απόγευμα, όταν δηλαδή η μικρή θα τελειώνει το μπάσκετ και πριν τις 8 το βράδυ, οπότε κι έρχεται η καθηγήτρια που βοηθάει τη Μαιρούλα στα ελληνικά. Κατεβαίνοντας τις σκάλες της σχολής ρυθμικής, σκοντάφτει πάνω στο φυλλάδιο που γύρευε: ταχύρρυθμα μαθήματα γερμανικών για παιδιά από α’ δημοτικού! Μοναδική ευκαιρία για τη Μαιρούλα, η οποία βρίσκεται ακριβώς σε αυτή την κατάλληλη ηλικία, να τελειώσει 3 γλώσσες πριν την εισαγωγή της στο Λύκειο, όπου θα έχει να διαβάζει για τις Πανελλαδικές εξετάσεις και δεν θα έχει καθόλου ελεύθερο χρόνο! Η μαμά της Μαιρούλας ξεφυσάει κουρασμένη αλλά και συγκινημένη. Μια μέρα η κόρη της θα την ευγνωμονεί για όλα αυτά, το γνωρίζει καλά. Προς το παρόν όμως, ας συνεχίσει το δρόμο της, το ατέλειωτο κυνήγι των φροντιστηρίων της Μαιρούλας μόλις άρχισε και, άλλωστε, έχει ένα ακόμη παιδί να τακτοποιήσει τις προσεχείς εβδομάδες…»

Είναι γνωστό, ότι, επί σειρά ετών, ελλείψει σχολικού προγράμματος που να εμπεριέχει ένα πλήθος διαφορετικών δραστηριοτήτων οι οποίες θα συντελούν στην ολόπλευρη ανάπτυξη και ψυχική ωρίμανση των μαθητών, ολοένα και περισσότεροι γονείς εγγράφουν τα παιδιά τους σε εξωσχολικά μαθήματα, προσπαθώντας μ’ αυτόν τον τρόπο να τους προσφέρουν μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική εμπειρία, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τα κενά του εκπαιδευτικού μας συστήματος. 

Τα τελευταία χρόνια, όμως, ο υπερβάλλων ζήλος με τον οποίο οι γονείς επιλέγουν μαθήματα για τα παιδιά τους, έχει πάρει διαστάσεις μαζικής υστερίας και έχει θορυβήσει τους ειδικούς της ψυχικής υγείας, οι οποίοι βλέπουν να καταφτάνει το κύμα της υπεραπασχόλησης των μικρών παιδιών από την Ευρώπη και την Αμερική, ως άλλο τσουνάμι, έτοιμο να αφανίσει τις βασικές αρχές και αξίες της εκπαιδευτικής διαδικασίας, βυθίζοντας τα νεαρά θύματά του μέσα σε ένα πέλαγος τελειομανίας, ανταγωνιστικότητας, βαθμοθηρίας, άγχους και κατάθλιψης. 

Κι ενώ οι περισσότεροι γονείς θυσιάζουν πολύτιμο χρόνο και χρήμα προκειμένου τα παιδιά τους να έχουν μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία, οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, υποστηρίζοντας ότι η υπερβολική ενασχόληση με μαθήματα κάθε λογής, καθώς και η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, βλάπτουν σοβαρά τη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών.

Η πληθώρα εξωσχολικών μαθημάτων στην οποία υποχρεώνονται τα παιδιά από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου, μπορεί να επιφέρει αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά, μπορεί να κρατάει δηλαδή τα παιδιά απασχολημένα και να γεμίζει τον ελεύθερο χρόνο τους με υποχρεώσεις, αλλά να μην τους μαθαίνει απολύτως τίποτα.  Κι αυτό επειδή τα απανωτά μαθήματα και η καθημερινή τήρηση ενός αυστηρού προγράμματος δεν αφήνει στα παιδιά το περιθώριο να επεξεργαστούν και να αφομοιώσουν την αντίστοιχη ύλη.  Η ταχύτητα είναι αντιστρόφως ανάλογη της ποιότητας εργασίας.

Τα παιδιά δεν έχουν την ευκαιρία να μάθουν κάτι σε βάθος, συχνά δεν έχουν καν την ευκαιρία να ολοκληρώσουν τον κύκλο των σπουδών τους πάνω σε κάποιο αντικείμενο. Περνούν εύκολα από το ένα μάθημα στο άλλο (π.χ. από το χορό στο μπάσκετ και από το βιολί στο τάε κβο ντο) χωρίς ξεκάθαρους στόχους, για χάρη δηλαδή της απασχόλησης ή μιας ανταγωνιστικότητας που βιώνουν οι ίδιοι οι γονείς, οι οποίοι κρίνουν το πόσο καλά κάνουν το χρέος τους απέναντι στα παιδιά τους, με βάση το μηνιαίο λογαριασμό από τα εξωσχολικά μαθήματα και τις δραστηριότητες στα οποία τα έχουν εγγράψει.

Ωστόσο, αυτό που έχει ανάγκη ένα παιδί προκειμένου να χτίσει σταδιακά μια αυτόφωτη και ισχυρή προσωπικότητα, είναι κυρίως η ευκαιρία να παρατηρήσει τη ζωή και τις αλλαγές της, από μόνο του.  Και, δυστυχώς, η παρατήρηση είναι μια πολυτέλεια βασισμένη στον ελεύθερο χρόνο.  Τα παιδιά χρειάζονται χρόνο αλλά και τη δυνατότητα να τον χρησιμοποιούν όπως επιθυμούν, χωρίς να έχουν τους μεγαλύτερους (π.χ. γονείς, δασκάλους και κάθε λογής συντονιστές της εργασίας τους) να καθοδηγούν και να αξιολογούν διαρκώς τις κινήσεις τους. 

Χρειάζονται χρόνο για παιχνίδι, μέσα από το οποίο θα έχουν την ευκαιρία να υιοθετήσουν διαφορετικούς ρόλους, να δοκιμάσουν, να ασκηθούν στην εξερεύνηση, να δημιουργήσουν από το τίποτα, να μάθουν. Χρειάζονται χρόνο να είναι παιδιά, να φέρονται και να σκέφτονται σαν παιδιά, να κάνουν λάθος και να λύνουν τις διαφωνίες τους μεταξύ τους και όχι κατόπιν παρέμβασης των μεγαλύτερων.

Σχετικά με τα παραπάνω, μια στατιστική έρευνα στην Αμερική, δίνει στο φως στοιχεία σύμφωνα με τα οποία πάνω από 40,000 σχολεία δεν αφήνουν ελεύθερο χρόνο στα παιδιά για να παίξουν.  Αλλά και όταν το κάνουν, το παιχνίδι αυτό είναι προτεινόμενο, βασισμένο στο σχεδιασμό και την οργάνωση που έχουν κάνει κάποιοι άλλοι. Οι οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν πολλά παιδιά, για παράδειγμα, διευθύνονται από ενήλικες.

Οι διαφωνίες και τα προβλήματα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, λύνονται με την παρέμβαση κάποιων ενήλικων διαιτητών και όχι με πρωτοβουλία και προσπάθεια των ίδιων των παιδιών. Τα παιχνίδια σχεδιάζονται από μεγάλους κι απευθύνονται σε μεγάλους, εμπεριέχουν κανόνες που αφορούν στην ωρίμανση και την υπακοή στην ομάδα, αλλά δεν αφήνουν το περιθώριο σ’ ένα μικρό παιδί να βρει το δικό του μονοπάτι. Απλώς, του το υποδεικνύουν.

Κι όταν τα παιδιά σχεδιάζουν τα δικά τους παιχνίδια σε κάποια αλάνα, τότε οι γονείς ανησυχούν πως αυτά χάνουν το χρόνο τους άσκοπα.  Μ’ αυτόν τον τρόπο μια νέα γενιά διαιτητών συμβουλεύει σήμερα τα παιδιά σχετικά με το τι θα φορέσουν, πως θα σταθούν, τι σημαίνει νίκη και τι είναι αποδεκτό ή μη αποδεκτό στο παιχνίδι, χωρίς να τους αφήνουν το περιθώριο να το ανακαλύψουν μόνα τους. Στις μέρες μας τα παιχνίδια δεν ακονίζουν το μυαλό.

  

Αντίθετα, το μαθαίνουν να υπακούει τυφλά τους νόμους και τα όρια των άλλων. Τα ίδια τα παιδιά, που τρέχουν από φροντιστήριο σε φροντιστήριο και ακροβατούν πάνω σε κανόνες, σε «πρέπει» και σε «μη», αντί να γίνονται πιο έξυπνα, καταλήγουν οκνηρά και πιο θλιμμένα: η έλλειψη δράσης μεταλλάσσεται σε άγχος και η έλλειψη χρόνου καλύπτεται από υλικά αγαθά, μια συνήθεια που μεγαλώνει απαιτητικά, δύσθυμα, κουρασμένα και κορεσμένα παιδιά.

Σαν να μην έφταναν αυτά, τα παιδιά μπαίνουν κάθε χρόνο σε μιαν απίστευτη περιπέτεια τελειομανίας και «πρωταθλητισμού». Οι πολλαπλές δραστηριότητες τα κρατάνε δέσμια σε ένα καθεστώς πίεσης. Αισθάνονται πως οφείλουν να αντιμετωπίζουν με επιτυχία κάθε πρόκληση που προκύπτει μέσα από τις ενασχολήσεις τους και συνάμα να βγάλουν τους γονείς τους - που θυσιάζονται γι’ αυτά - ασπροπρόσωπους.

«Καταστρώνουν» το ακριβές χρονοδιάγραμμα των σπουδών τους, από το νηπιαγωγείο. Αφιερώνουν τα καλοκαίρια τους σε εντατικά μαθήματα για να φτάσουν μια ώρα αρχύτερα στο τέρμα (το τέρμα καθορίζεται από αντίστοιχα πιστοποιητικά, τα οποία επιβραβεύουν τα παιδιά για το γεγονός ότι φέρθηκαν σαν καλοκουρδισμένα μηχανάκια).

Αυτό που αγνοούν οι γονείς, είναι το ότι το κυνήγι των εξωσχολικών επιτυχιών (το οποίο δεν εξαργυρώνεται απαραίτητα αργότερα σε επιτυχία στην αγορά εργασίας ή σε προσωπική επιτυχία), στερεί από ολόκληρη την οικογένεια σημαντικές εμπειρίες.  Η οικογένεια αφιερώνει πολύ χρόνο στο τρέξιμο πίσω από τα παιδιά της, αντί να συμπορεύεται μαζί τους και να τους μαθαίνει πράγματα, και η ευθύνη για την διαπαιδαγώγιση των παιδιών πέφτει αποκλειστικά στους δασκάλους και στους κάθε λογής (και αμφιβόλου ικανότητας και ποιότητας) συντονιστές δραστηριοτήτων.  Έτσι, ο μπαμπάς είναι πρόθυμος να πληρώσει για μαθήματα κολύμβησης, αλλά δεν έχει το χρόνο να μάθει ο ίδιος στο γιο του να κολυμπάει, να ψαρεύει, να περπατάει δίπλα στο κύμα.

Τα παιδιά μαθαίνουν τα βασικά μιας ξένης γλώσσας, αλλά μπορεί να μεγαλώσουν σε σπίτια όπου καλλιεργείται η ξενοφοβία και ο ρατσισμός.  Οι παππούδες και οι γιαγιάδες έχουν χάσει τον παραδοσιακό ρόλο τους, που τους θέλει να μεταδίδουν τις αξίες και να διδάσκουν τα ήθη και τα έθιμα παλαιότερων γενεών στις νεότερες.  Αντί γιαυτό, μεταφέρουν και οι ίδιοι με το αυτοκίνητο τα εγγόνια τους-από το ένα μέρος της πόλης στο άλλο-για να προλάβουν τα μαθήματα, γίνονται οι προσωπικοί τους σοφέρ.  Σε μια κοινωνία όπου ευνοούνται ο ατομικισμός και η ανταγωνιστικότητα, τα παιδιά δεν μαθαίνουν βασικές κοινωνικές δεξιότητες και αδιαφορούν για την καλλιέργεια των διαπροσωπικών τους σχέσεων.

Γιατί όμως οι γονείς επιμένουν τόσο πολύ να φορτώνουν τα παιδιά τους με εξωσχολικά μαθήματα; Οι περισσότεροι το κάνουν από μια επιπόλαια πίστη ότι μ’ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά τους θα αποκτήσουν και θα βιώσουν όλα εκείνα τα αγαθά που οι ίδιοι στερήθηκαν. Φυσικά μια τέτοια άποψη μπορεί εύκολα να τους φέρει στην αντίπερα όχθη: τα παιδιά παίρνουν τα πάντα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι γίνονται εξυπνότερα, ικανότερα, καλύτεροι άνθρωποι ή μαθαίνουν να εκτιμούν.  Επίσης, μια τέτοια άποψη στερείται οράματος, «όλα, ναι, αλλά τι ακριβώς είναι αυτό που επιδιώκουμε να πετύχουμε;»

Επιπλέον, αυτή η άποψη αντιμετωπίζει όλο αυτό το φόρτο εργασίας σαν κάτι καλό, σαν κάτι που οπωσδήποτε θα έχει θετικά αποτελέσματα σε κάποια στιγμή στο μέλλον.  Γι’ αυτό και, όταν τα παιδιά αντιδρούν, όταν κουράζονται, δεν τα καταφέρνουν ή απλώς βαριούνται, οι γονείς τους τα απειλούν με τη φράση «θα σε σταματήσω από ….». Η διακοπή κάποιου εξωσχολικού μαθήματος είναι ένα είδος τιμωρίας, η έξοδος από τον παράδεισο των μελλοντικών εκλεκτών της κοινωνίας (που θα έχουν συλλογή από πτυχία, αλλά δεν θα έχουν διαβάσει ένα βιβλίο ελληνικής λογοτεχνίας, που θα χορεύουν στις μύτες, αλλά θα βασανίζονται από υπερένταση και στρες)!

Άλλοι πάλι γονείς φοβούνται να αρκεστούν στα λίγα μαθήματα μη τυχόν και φανούν οι ίδιοι «λίγοι» στα μάτια των γνωστών και των φίλων τους ή ακόμα και στα μάτια τα δικά τους.  Νομίζουν πως θα είναι λιγότερο καλοί και επιτυχημένοι γονείς, αν εστιάσουν σε ένα ή δύο μαθήματα αντί για πέντε ή έξι, «γιατί το παιδί του γείτονα πηγαίνει στα αγγλικά, στο καράτε, στο μπουζούκι και στο σκάκι κι έχει και δασκάλα ελληνικών στο σπίτι;» Αισθάνονται πως τα παιδιά τους μια μέρα θα είναι σε δυσχέρεια, επειδή, αλίμονο, δεν θα έχουν καλλιεργήσει εκείνες τις απαραίτητες δεξιότητες και ικανότητες που απαιτεί η σύγχρονη ζωή. Από την άλλη μεριά, χωρίς να το παραδέχονται, ευελπιστούν πως, ίσως, κάποια μέρα τα παιδιά τους θα κατορθώσουν να φτάσουν στο σημείο που οι ίδιοι δεν έφτασαν ποτέ και να εκπληρώσουν τα δικά τους ανεκπλήρωτα όνειρα.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να αποφύγουν τον πανικό της υπερφόρτωσης των παιδιών τους με μαθήματα;  Είναι πολύ σημαντικό γι’ αυτούς να αποφασίσουν από κοινού με τα παιδιά τους κάποιες προτεραιότητες. Είναι αδύνατο για ένα παιδί να τα προλάβει όλα, να αποδώσει σωστά, να μεταβολίσει τόση γνώση και να βρει καιρό να ζήσει κιόλας. Η κόπωση, πνευματική και σωματική, είναι ένδειξη λάθους διαχείρισης χρόνου. Ακόμα πιο λάθος, είναι να πιστεύουν οι γονείς ότι όλα αυτά τα πράγματα «αρέσουν τόσο πολύ στα παιδιά που δεν θέλουν να πάψουν να ασχολούνται μ’ αυτά».

Είναι, φυσικά, ωφέλιμο για τα παιδιά να μαθαίνουν διαφορετικά πράγματα, αλλά η υπερβολική ενασχόληση με δραστηριότητες που κάνει κατάχρηση του χρόνου τους, είναι εξουθενωτική και επιζήμια.  Η σωστή επιλογή μαθημάτων με βάση τις ανάγκες και τις κλίσεις των παιδιών και η οργάνωση του καθημερινού τους προγράμματος με τρόπο που να τους αφήνει ελεύθερο χρόνο ν’ αναπνεύσουν, είναι από μόνες τους δύο κινήσεις που τους διδάσκουν πώς να ζουν με ποιότητα και μέτρο.

*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πατρίδα» την Τρίτη 14 Σεπτεμβρίου 2005

Διαβάστε σχετικό άρθρο στα Αγγλικά

Διαβάστε ακόμη

• Να αρχίσει Αγγλικά ή να το αφήσω να παίζει;

Διαβάστε περισσότερα ενδιαφέροντα άρθρα